Le bord du jour

« Net als het oog van God in bepaalde prenten, werd dat menselijk oog een symbool. Het kwam eropaan het weinige dat het van de wereld zou laten doorschemeren op te vangen voor de nacht viel, de waarachtigheid ervan te verifiëren, en als hij dit kon, de afwijkingen ervan te corrigeren. Op een bepaalde manier vormde het oog een tegengewicht voor de afgrond.»
Marguerite Yourcenar L'œuvre au noir


De al in het eerste beeld opduikende zon is geen directe verschijning. We zien er amper enkele stralen en diffracties van op het wateroppervlak. Ze is nog een belofte. Eigenlijk beelden we ze ons meer in dan dat we ze zien, een manier voor de fotograaf om ons bewust te maken van een opeenvolging van “tussenins”. Tussen twee seizoenen, tussen land en zee, tussen verleden en heden, tussen natuur en cultuur. En vooral tussen zien en aanschouwen, op de rand van het ene, middenin het andere.

Jacques Vilet heeft altijd graag laten uitschijnen dat hij ons de wereld toonde zoals ze is.
Zijn uitermate scherpe foto’s op groot formaat zouden dan ook kunnen doorgaan voor het werk van een documentairemaker. Indien we evenwel aandacht schenken aan de specifieke enscenering van elke foto blijkt al snel dat dit slechts een kunstgreep is die ons moet aansporen tot een herbeschouwing van het beeld. Wanneer hij bomen, een hemel of soms zelfs personen aanwijst, is het misschien wel verstandig om ook naar zijn vinger te kijken. Niet enkel wat hij aanwijst dus, maar ook dat wat aanwijst.

Perfecte metaforen van deze wederkerigheid in zijn reeksen zijn zowel te zien in Lucarnes-Mosaïques als in Fenêtres luxuriantes.
Zoals de “vedute” van Italiaanse en Vlaamse schilders uit de Renaissance, middels een venster, de religieuze ruimte opentrekt naar een profaan vergezicht, toonden de aan de beeldrand opduikende muuropeningen niet enkel wat er te zien was, maar ook hoe het moest worden bekeken. Ze reikten een andere visie van de dingen aan, en dus een andere manier van denken. Ze vertegenwoordigden het kantelpunt waarop perceptie overgaat in aanschouwing, het gevoelsmatige in het zintuiglijke, de innerlijkheid in het licht. Eigenlijk prefigureerden ze tegelijk het kader als de kadrering van Bord du Jour.

Het actuele werkkader van Jacques Vilet situeert zich hoofdzakelijk in Pommeren. Deze spectaculaire streek openbaart zich als een opeenvolging van panorama’s die er schijnbaar enkel op wachten om te worden geschilderd. De krijtrotsen van het eiland Rügen, de Baltische zee, de ruïnes van de abdij Eldena zijn evenvele canvassen voor verontrustende taferelen. De camerapositie van Bord du Jour wil ons eenvoudigweg duidelijk maken dat het hier gaat om exact dezelfde plaatsen als degene die Caspar Friedrich begin 19de eeuw in zijn lyrische schilderijen sublimeerde. Friedrich, de romanticus op zoek naar spiritualiteit in deze van mystieke symboliek doordrongen natuur.

Contrasterend met de theatrale, met tragische religiositeit beladen figuratie, lijken vanaf dan de witte klippen, de afgeknotte wilgen en de serene hemelgewelven in dit werk vooral te willen duiden op de agnostische eenvoud van het fotografische proces. Het grijsgamma, de scherpte, de luminositeit, kortom de technische en esthetische kenmerken van de beelden waarin deze landschapselementen verschijnen, benadrukken hier, net als de openingen in de vorige werken, een verandering van paradigma en de afzwering van elk picturaal credo. Ze transformeren ons terloops in een waarnemer zonder vooroordelen, op zoek naar, als het geen transcendentie is, dan op zijn minst een handleiding. Ze herinneren ook aan iets waar Friedrich niet om gaf, namelijk dat dit alles “er geweest is”, maar ook aan het feit dat de fotograaf er noodzakelijkerwijs was.

Zijn aanwezigheid in de compositie maakt deze landschappen zeker niet echter dan die van de schilder, maar ze geven er wel zekerheid over dat een stuk van het pakijs op de foto in de eerste plaats door hem gezien ijs is en dat de rots wel degelijk de steen is waar hij zijn toestel voor plaatste.
Deze verankering in de realiteit maakt deel uit van de equatie van het toekomstige beeld, een vergelijking door hem opgelost middels zijn positionering op het terrein, het fysieke gezichtspunt bepaalt na verloop van tijd het intellectuele standpunt.

Friedrich richtte zich volledig op zijn innerlijke wereld, terwijl fotografen als Jaques Vilet ervan overtuigd zijn dat hun confrontatie met de werkelijkheid hen kan behoeden voor het clichématige.
In plaats van beelden samen te stellen door toevoegingen op het witte doek zoals een schilder zou doen, gaan ze de op zich betekenisloze veelheid van de wereld te lijf door uitsnijdingen en weglatingen en vermijden ze bovenal de al even overvloedige stereotiepe beelden.

Aanvankelijk bestond de uitdaging van dit werk erin een confrontatie aan te gaan, al of niet vrijwillig, met de stereotypen van prentbriefkaarten zonder erin te vervallen. De omheiningen langs de kliffen in enkele foto’s van het boek kunnen bijgevolg worden beschouwd als evenzovele relingen om niet te vervallen in de afgrond van de gemeenplaatsen eigen aan landschapsvoorstellingen. Waarom niet? Desalniettemin is het een feit dat de balustrades in deze sublieme decors werden aangebracht omdat eenzame meditatie hier een geliefde activiteit is van de menigte, zoals aangetoond door de met bezoekers volgeladen boot in de laatste foto.

De zon in het voorgaande beeld is bijna ondergegaan. Ze vergezelt ons het hele boek lang heel discreet zoals in de winter of op de grens tussen dag en nacht, net voor ze verdwijnt.
Het gedistilleerde licht varieert in intensiteit maar is nooit spectaculair en laat plaats voor nuance.
Het zet ons aan tot ontelbare overdenkingen en zelfs tot introspectie. De logische conclusie is dat we af en toe de ogen moeten sluiten om de doordringende foto’s van Jacques Vilet op hun juiste waarde te schatten.

Jean-Marc Bodson.
Vertaling: Marleen Cappellemans.
Uit de boek «Le bord du jour», Arp2 Uitgever.

Courtesy Albert Dumont Gallery

Website: www.jacquesvilet.be

© Jacques Vilet, Rügen, Stubnitz, Wissover Klinken, 04/1996 , 35 x 44 cm // © Jacques Vilet, Greifswald, Eldena Kloster Ruine, 04/1996, 27 x 34 cm // © Jacques Vilet, Dresden, Sächsische Schweiz, 01/1998, 35 x 35 cm