De grondstof opsporen waaruit een afbeelding is samengesteld impliceert niet alleen dat we onze beeldvorming beschouwen in de verre echo van een economie, maar ook de manier in vraag stellen waarmee onze blik dwaalt over het oppervlak van deze materialiteiten. Daphné Le Sergent

Voor veel hedendaagse beeldende kunstenaars overstijgt de praktijk van het beeld de uitdaging van de weergave en verwijst het niet langer alleen naar het optisch domein. Deze kunstenaars benaderen het beeld als een onderzoeksgebied waarin zij onze relatie tot de wereld in vraag stellen, in het licht van parameters en overwegingen die zich deels buiten het domein van de kunst bevinden. Onder hen bevindt zich Daphné Le Sergent, wiens werk een zintuiglijke en conceptuele duik is in de diepten van het beeld, in de letterlijke zin van het woord, van waaruit zij vragen stelt van artistieke, maar ook politieke en ecologische aard. Door een hybride praktijk te ontwikkelen die fotografie en tekenen, video en installatie, en soms geluid combineert, ontwikkelt ze een bijzondere benadering van het beeld, de materialiteit ervan, van waaruit ze vragen stelt over de relatie tussen beeld, geheugen en het schrift. Daphné Le Sergent kan ook worden beschouwd als een van die kunstenaars die, afstand nemend van het digitale, geïnteresseerd zijn in fotografisch materiaal en oude technieken.

Defected Times is de eerste tentoonstelling van Daphné Le Sergent in België. Ze presenteert twee reeksen werken, gebaseerd op twee parallelle verhalen over de analoge fotografie en het digitale beeld, twee episodes in een fabel over het geheugen waarin het beeld centraal staat.

Het beeld benaderen vanuit zijn materialiteit roept de vraag op naar zijn relatie met het immateriële geheugen. Het beeld benaderen als een materieel object is diens geschiedenis splijten, een geschiedenis die de transparantie van de fotografie in relatie tot de werkelijkheid stelt, en waar vandaag de dag de overgrote meerderheid van de beelden digitaal en virtueel is. Het beeld benaderen vanuit een materialistisch perspectief is het beschouwen als een aardse grondstof en dus de eindigheid ervan voorzien. Het uitsterven van het beeld door uitputting van de grondstof waaruit het bestaat, is de fictie waarop het werk van Daphné Le Sergent de laatste jaren is gebaseerd.

Zo poneert de video L’image extractive de hypothese dat de fotografie niet is ontstaan met de uitvinding van de heliografie door Nicéphore Niepce in 1824, noch met de technische vooruitgang van de industriële revolutie. Haar oorsprong zou veeleer samenhangen met de verovering van de Nieuwe Wereld in de 16e eeuw, met de intensieve exploitatie van ertsen, met name zilver, en met de speculatieve stromen die door de markteconomie op gang werden gebracht. Toen zilver in de 19e eeuw door goud werd vervangen als standaardmetaal voor valuta en handel, stortte de prijs ervan in. Zijn ruime beschikbaarheid tegen een lage prijs zou dan de massale verspreiding van analoge fotografie mogelijk hebben gemaakt.

Een ander element van deze fictie, de Codex van 2031, is het verwarrende schijnbeeld van een archeologisch object, een van de eerste verzamelingen van geschriften van de mensheid, geschreven in hiërogliefenschrift en waarin de Maya-beschaving haar geheugen vastlegde voordat zij werd uitgeroeid met de komst van de Europeanen. Dit werk in de vorm van een harmonicaboek voorspelt de eindigheid en het verdwijnen van zilvererts in de nabije toekomst, en dus ook van de analoge fotografie. Daphné Le Sergent creëert een spanningsveld tussen geschiedenis, realiteit en het imaginaire. Ze vermomt fictie in een wetenschappelijk archeologisch discours en geeft het de verleidelijkheid van mythische verhalen. Zo suggereert ze een alternatieve lezing van de geschiedenis van de fotografie, een meer kritische, die niet langer verbonden zou zijn met de vooruitgang van de moderniteit, maar met de veroveringen van de westerse beschaving en de verwoestingen die hiermee gepaard gingen.

Dit fictieve kader stelt Daphné Le Sergent in staat werken te creëren die de relatie tot het geheugen in vraag stellen. De series La préciosité du regard et le désir des choses rares stellen fragmenten van landschappen voor die een romantische en exotische verbeelding oproepen van de pioniers en de eerste ontdekkers van edelmetalen. Met haar “foto-tekeningen” vindt Daphné Le Sergent een bijzonder plastisch schrift uit dat de technieken van fotografische overdracht en inkjetprint combineert met het trage handmatige van tekenen met potlood. Er ontstaan zones met verschillende resoluties. Het potlood vult de gaten in het beeld op waar het zilvererts door de transfer is uitgeput. Het verlies aan informatie en de degradatie van het fotografische beeld komen in aanraking met de abstractie en subjectiviteit van de potloodtekeningen. De foto verliest zijn transparantie, de ondoorzichtigheid van de tekenbeweging wint. Twee manieren van lezen komen tot stand, er ontstaat een dialectische spanning en een innerlijk beeld verschijnt. Een dergelijk beeld suggereert een bijzondere ervaring, omdat het de blik dwingt zichzelf te (re) construeren door een beroep te doen op zowel het kijken als de verbeelding, het optische en het tactiele. Twee opvattingen over waarneming ontmoeten elkaar: enerzijds een cartesiaanse opvatting gebaseerd op de foto, het zintuig en de weergave, en anderzijds een fysiologische opvatting gebaseerd op de afdruk en de aanraking. Twee opvattingen over het geheugen kruisen elkaar: die van de objectiviteit van de foto en die van de gevoelservaring.

Als de verdwijning van de analoge foto het westerse geheugen daadwerkelijk heeft gewist, dan stelt Daphné Le Sergent dat in deze leemte een nieuwe ruimte voor tactiele en zintuiglijke ervaring ontstaat. Elk beeld is dus een waarnemingscanvas tussen het gegeven en het zintuiglijke, informatie en ervaring, het tastbare en het speculatieve. Een andere fictie over het verdwijnen van beelden ligt aan de oorsprong van een tweede reeks werken. Men wandelt door de tentoonstelling, van het ene werk naar het andere, als een ontdekkingsreiziger die de resten van een vergeten beschaving ontdekt. Heliografen, foto- tekeningen en een intrigerende “fotoroman” onthullen geleidelijk beelden van sporen van menselijke exploitatie, ruïnes en mysterieuze overblijfselen. De heliografieën in de serie Prose de circuit imprimé zijn fotografische afdrukken op koperplaten. Ze doen denken aan chips als archaïsche geheugendragers. Hun geladen materialiteit verandert hun leesbaarheid, maar de oplettende kijker kan in de reflecties van het oppervlak foto’s van openluchtmijnen herkennen. Tegenover deze heliografieën staat Diluvian stories een reeks foto-tekeningen van ruïnes die doet denken aan de romantische iconografie van een verdwenen beschaving. Ze combineren fotografische afdrukken op papier bestemd voor gravure met potloodtekeningen en zijn gemaakt op vellen amate-papier, een oud plantaardig papier van Midden-Amerikaanse oorsprong, dat door de Maya’s gebruikt werd voor hun codices. Voor Daphné Le Sergent zijn de foto-tekeningen, met hun hybride techniek, de overgang van realiteit naar fictie.

Ten slotte onthult Defected Times de fictie die aan al deze werken ten grondslag ligt. Deze grafische roman van 28 platen is opgevat als een palindroom. Van links naar rechts wordt het gepresenteerd als het dagboek van een archeoloog die de ruïnes van een verdwenen samenleving ontdekt en opnieuw interpreteert, in het bijzonder de geschiedenis en het einde van haar geheugendragers. Van rechts naar links is het werk het dagboek van een archivaris die de herinnering aan zijn beschaving moet bewaren. Deze maatschappij, die haar geheugen technisch gezien immaterieel maakte maar vervolgens uit dit immateriële opnieuw waarde creëerde, stortte in door speculatie op koper, de grondstof die nodig is om de dragers van dit geheugen te vervaardigen.

Hoewel dit werk fictie is, speelt het met elementen van onze eigen samenleving die we goed kennen, zoals de NFT-bestanden. Defected Times is een kritische fabel over het gevaar dat de materialiteit van beelden vormt voor de huidige westerse beschaving.

Olivier Grasser

www.daphnelesergent.com